یخدان عباس آباد حاجی رفسنجان/یخچال‌های دوران قدیم نمادی از معماری کویر
بنای یخدان عباس آباد حاجی در دوران قاجاریه ساخته شده است. این بنای ارزشمند در روستای عباس آباد حاجی در فاصله ۴ کیلومتری شرق رفسنجان واقع شده و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به گزارش پایگاه خبری شایوردنیوز، پیشینیان برای رسیدن به یک زندگی نسبتا ایده آل دست به خلاقیت زده و با توجه به اقلیم آن دیار، سازه ها و بناهایی را می ساختند. زندگی در کویر راه و روش خود را داشت و باید مردمان این دیار خود را با آب هوای گرم و خشک کویر در تابستان وفق می دادند.
زیستن در حاشیه کویر و آفتاب داغ و گرمای تابستان، پیشینیان را به این فکر انداخته که از سرمای خشک زمستان سخت کویر توشه و بهره هایی را برای تابستان به ارمغان آورده و از آن استفاده کنند و یخ ایده‌آل‌ترین این رهاورد و هدیه ای بود که می توانست عطش تابستان را فروبنشاند.
با این نگرش یخدان هایی همچون عباس آباد حاجی شکل گرفت. یخدان ها یا بهتر بگوییم یخچال های دوران قدیم، چاله هایی هستند که یخ درون آن‌ها از زمستان تا اواخر فصل تابستان نگه داشته می شد تا مورد مصرف اهالی منطقه قرار گیرد و چنین مکان هایی وظیفه شان حفظ و نگهداری یخ با کمترین دما بود. این یخدان ها حالت گنجی برای مردمان زمان خود بویژه در مناطق گرمسیر داشته است. سازه یخدان چاله ای به عمق ۱۰ تا ۱۵ متر، دیوار و حصار به ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ متر است. پلان یخدان دایره ای و پوشش آن از خشت و ملات گل رس و به صورت گنبدی بلند است، و نمادی از معماری گذشتگان است.
یخدان عباس آباد حاجی رفسنجان در سده دوازدهم هجری قمری در دوره قاجار ساخته شده است. این یخدان دارای حصاری بلند به ارتفاع ۱۲ متر در روستای عباس آباد حاجی واقع شده است. این بنای خیرالمنفعه توسط حاج آقا علی زعیم التجار رفسنجانی با مصالح خشت خام، آجر، کاهگل و با طرح معماری کم نظیر و فرم زیبایی بنا شده است.
یخدان‌های شهر‌های کویری از بخش‌های گنبد، مخزن یخ (چال)، پلکان منتهی به مخزن، سطح شیب دار برای سردادن قطعات یخ به مخزن (لیزونک)، چاه تخلیه، در انبار کردن و در تخلیه یخ، دیوارهای سایه انداز، حوض‌های یخ بند و انبار کاه یخدان و دیوارهای سایه انداز تشکیل شده اند.
این یخدان هم اکنون با کاربری جدید به زورخانه برای تمرین جوانان روستای عباس آباد حاجی تبدیل شده است، این بنای تاریخی ۹ بهمن‌ماه ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۹۵۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
