پائیز،صبح یکی از روزهای پایانی آذرماه، دانشگاه آزاد اسلامی رفسنجان…
اتاقی در ته یکی از راهروهای دانشکده معماری، اتاقی که وقتی در آن را باز می کنیم، ماکتی بسیار آشنا در گوشه ای از اتاق به چشم می آید، ماکتی که گرد و غبار زمان بر آن نشسته است. طرحی که روزی دستهای هنرمند و متخصصی آن را با عشق و علاقه ساختند اما حالا در گوشه ای با بی مهری های روزگار می سازد و به این می اندیشد که بعضی دست های پنهان قدرتی دارند که ممکن ها را ناممکن می کند و بعضی از لابی های پشت پرده، امیدها را ناامید می کند.
دکتر مریم مهریزی، داری مدرک دکترای معماری مدیر سابق گروه رشته معماری و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی رفسنجان از ناگفته های روزهای ساخت ماکت مجموعه حاج آقا علی می گوید، طرحی که بر اساس ماهها تحقیقات جامع و کامل بر روی بافت خانه ساخته شده است، ماکتی که علاوه بر ماهها تلاش شبانه روزی ۳۶ دانشجو و ۶ استاد با همراهی پروفسور بزرگی استاد دانشگاه اوکلاهاما (از ساعت ۷ صبح تا ۱۱ شب در آتلیه دانشکده معماری) طراحی و ساخته شده است برای اجرای این طرح دهها میلیون تومان هزینه شده است.
مریم مهریزی عضو هیات علمی دانشگاه از هشت ماه تلاش و امید می گوید.
ایده ساخت و طراحی ماکت مجموعه حاج آقا علی از کجا شکل گرفت؟
رسالت و وظیفه ام به عنوان عضو هیات علمی و خصوصا بعنوان مدیر گروه رشته معماری ارتقا سطح دانش و معرفت دانشجویان است که در این راستا در سال ۹۳ جهت برگزاری کارگاههای آموزشی فوق برنامه از پروفسور بزرگی( هم اکنون پروفسور بزرگی رئیس مرکز مطالعات معماری خاورمیانه دانشگاه اوکلاهاما آمریکا است) درخواست شد که برای سخنرانی آموزش طراحی معماری و برپایی آتلیه ای در این زمینه، در دانشگاه آزاد رفسنجان حضور پیدا کنند تا دانشجویان از دانش روز معماری که در دانشگاههای مطرح آمریکا تدریس می شود، چیزی کم نداشته باشند. در این خصوص برای تعیین یک موضوع پیشنهادهایی از طرف پروفسور بزرگی مطرح شد، پیش از این بنده یک طرح پژوهشی در زمینه سرای حاج آقا علی انجام داده بودم، موضوع باز زنده سازی بنا را به پروفسور پیشنهاد دادم و ایشان با تحقیق و بررسی شناختی که از قبل راجع به معماری کویری خصوصا این بنا داشت بسیار استقبال کرد و موضوع پروژه، طراحی معماری در آتلیه تابستانی طراحی مجموعه بین المللی تجاری- فرهنگی قاسم آباد با هدف رشد اقتصادی و جذب توریسم تعیین شد، که نه تنها بر موضوعاتی همچون احیاء، مرمت و باز زنده سازی سرای حاج آقا علی می پرداخت بلکه بافت اطراف این خانه( حمام،بازار،حسینیه و مسجد، آب انبار و …)، طراحی معماری امروزی جهت کاربری های هتل، موزه، دانشکده هنر و معماری و مجتمع های تفریحی و مراکز مطالعات و رصد خانه مکمل، نقش خانه به عنوان نگین انگشتری در مرکز سایت و بقیه ابنیه بعنوان حلقه نگهدارنده آن نگین در نظر گرفته شد تا این مجموعه به عنوان مرکزی بین المللی جهت برگزاری کنفرانس های جهانی و کشوری هیچ گونه کمبودی نداشته باشد و به گونه ای برنامه ریزی شد که هم در مقیاس شهری به عنوان مرکزی تفریحی، تجاری و بین المللی کاربرد داشته باشد و هم در مقیاس جهانی معرفی شود.
ما مراکزی را در سایت گردشگری طراحی کردیم، سالن های کنفرانس، آمفی تئاتر، کافی شاپ، هتل، فروشگاهها و مراکز تجاری با بهترین امکانات و در قسمت شرقی بنا هم دانشکده معماری با معماری اسلامی- ایرانی طراحی و ساخته شد، و در ادامه بازار حاج آقا علی یک بازار مدرن طراحی و بعد احیای مسجد و حسینیه حاج آقا علی مد نظر بود و در این قسمت بیشتر تاکید داشتیم که مراسم مذهبی به مانند تعزیه خوانی و عزاداری تقویت شود و در تکمیل حسینیه ابعاد دیگری هم در نظر گرفته شده بود، گسترش فضای حسینیه و اینکه جذب جمعیت برای مراسم عزاداری بیشتر شود و بهتر بتوانیم به عزاداران خدمات دهیم.
آیا در زمانی که این گروه بر روی طرح کار می کرد و ساخت ماکت شروع شده بود، مجموعه میراث و مسئولین شهر از روند و اجرای طرح اطلاع داشتند؟
مهندس فتحی پور سرپرست سابق میراث فرهنگی رفسنجان از روند کار اطلاع داشت و در طول انجام کار حمایت زیادی از طرح کرد و هر اطلاعات یا نقشه و طرحی را که از بافت تاریخی قاسم آباد می خواستیم در اختیار ما می گذاشتند و در تمامی جلسات شرکت می کردند حتی در چندین جلسه از مسئولین شهر ، مهندس ملانوری فرماندار سابق، دکتر آذین نماینده سابق شهرستان در مجلس، امام جمعه و نماینده شهردار سابق هم برای بازدید از کارگاه طراحی دعوت شدند و آنها در روند اجرای پروژه قرار می گرفتند و احساس رضایت و خرسندی می کردند که مجموعه ما در حال کار بر روی چنین پروژه بزرگی است که در حال برآورد کردن امیدها و آرزوهای بسیاری در رفسنجان هستیم و مسئولین قول همکاری دادند.
آیا مسئولین فقط از طرح استقبال کردند و یا اینکه واقعا اعتقاد داشتند که خانه و مجموعه حاج آقا علی و بافت تاریخی قاسم آباد بر اساس این طرح بایستی مرمت و احیا شود؟
با توجه به اینکه این گوهر ارزشمند در حال تخریب و بی مهری قرار داشت، هم دانشگاهیان و هم مسئولین امید اجرایی شدن آن را داشتند، البته این طرح بعنوان یک راهکار و پیشنهاد آکادمیکی مطرح شده بود و هنوز سرمایه گذاری قول همکاری نداده بود، دانشجویان و مجموعه مدیریتی دانشگاه در رأس آن دکتر صفریان رئیس سابق دانشگاه آزاد، به طور شبانه روز تلاش می کردند و مدیران دانشگاه، روند اجرای این پروژه را به اطلاع مسئولین و شهروندان می رساندند و در جلسات متعدد مسئولین در جریان امور قرار می گرفتند و بالطبع امید و آرزوهای زیادی را زنده کرده بود.
آیا بعد از اتمام طرح، سرمایه گذارانی برای اجرای طرح ابراز تمایل کردند؟
بعد از اتمام طراحی و آماده شدن نقشه ها، سه بعدی ها، انیمیشن و ماکت مجموعه، سرمایه گذاران زیادی به دانشگاه مراجعه کردند و علاقمند بودند که بر روی طرح سرمایه گذاری کنند و حتی به پیشنهاد مهندس ملانوری فرماندار سابق، در مرکز همایشهای برج میلاد که شهریور ۹۴ برگزار شد این طرح توسط من و پروفسور بزرگی ارائه گردید و مورد استقبال مدعوین، کارشناسان، و سرمایه گذاران قرار گرفت و طرح برای آنها جذابیت زیادی داشت و خیلی اصرار داشتند که طرح اجرایی شود تا اقتصاد رفسنجان از بن بست تک محصولی خارج شود اما سرمایه گذاران زمان می خواستند تا پروژه را ارزیابی کنند که کار مرمت توسط شرکتی شروع شد و فرصتی برای سرمایه گذاری بعضی از افراد به وجود نیامد.
به عنوان یک کارشناس معماری چه تغیرات عمده البته نه جزئی در خانه دیده اید که اصالت خانه را زیر سؤال برده است؟
رنگ و بوی خانه، زرق و برق هایی که در خانه است حالتی بسیار تجملاتی، بازاری به خانه داده است و با اصالت خانه و معماری دوران قاجار در تضاد است و با تحقیقات و طرح هایی که انجام دادیم همخوانی ندارد و آیتم هایی که ما طراحی کردیم هیچکدام در خانه حاج آقا علی اجرا نشده است، مثلا لوسترهایی آویزان شده که هم از لحاظ تعدد، رنگ و شکل مناسب نیستند و یا رنگ ها، کاشی ها، سنگ ها، سرامیک و…. با معماری خانه همخوانی ندارند، قسمت هایی مانند آشپزخانه و یخچالها تخریب شده است، ضلع غربی تخریب شده، این ضلع بسیار آسیب پذیر بود به این علت که در چند دهه گذشته کامیون برای ضبط پسته از این قسمت داخل حیاط آورده می شده است، آثار باقیمانده ای که از ضلع غربی مانده بود برای بازسازی کاملا تخریب شده اند و شنیده ایم که دوباره از صفر با بتن، مصالح جدید و متقارن با ضلع شرقی ساخته شده است، متاسفانه چه بگویم؟؟
بیشترین دستکاری ها را در خانه راضیه خانم می بینیم البته این قسمت بر اثر بی توجهی و فرسایش آسیب دیده بود. مرمت باید در این قسمت با حساسیت، دقت بیشتر و به آرامی انجام می گرفت اما خانه راضیه خانم خشن، ضربه ای و ضرب العجلی ساخته شده است، فرهنگ و هویت ما بیشتر از مسائل اقتصادی ارزش دارد، اما اکنون بُعد اقتصادی پررنگتر از هویت و معماری خانه دیده می شود، ما مسائل اقتصادی را در طراحی مجموعه حاج آقا علی در نظر گرفته بودیم که سودآوری داشته باشد، صرفا مسئله اقتصادی نبود. مسائل فرهنگی، میراث، هویت و معماری در نظر گرفته شده بود و یک مجموعه کامل بود که از متخصصین و اساتید مرمت برای طراحی و ساخت ماکت و اجرای آن در مجموعه حاج آقا علی دعوت شده بود.
مثل اینکه قبل از ورود شرکتی ، گروه دیگری کار مرمت را شروع کرده بود، چطور شد که کار متوقف شد؟
شرکت بزرگی مرمت را شروع کرده بود و آن مرمت بسیار اصولی بود و به آرامی انجام می گرفت، مثل اینکه مشکل مالی به وجود آمد، البته من در زمینه مالی و روند اداری اطلاعات کافی ندارم، البته مشکلات مالی آنقدر نبود که یک شرکت دیگر وارد طرح شود.
ماکت در گوشه ای از یکی آتلیه های دانشکده معماری افتاده و خاک می خورد چرا لااقل ماکت قاب نمی شود ، خانه را نتوانستیم نجات دهیم حداقل ماکتی که ساعت ها و میلیون ها تومان برای ساخت و طراحی آن هزینه شده، چرا نجات پیدا نمی کند و در این گوشه بدون محافظ رها شده است؟
دیگر انگیزه ای برای قاب وجود نداشت البته بعد از پیگیری های بنده و قول دکتر محمدی نائب رئیس واحد، ساخت قاب محافظ ماکت در حال انجام است.
به نظر شما خانه حاج آقا علی ثبت جهانی می شود؟؟
(خنده تلخی می کند) به هرحال برای ثبت یک اثر تاریخی بعضی از مؤلفه ها را در نظر می گیرند و چندین مرتبه از بنا بازدید می کنند، با این وضعیت فکر نکنم. انشالله با پیگیری های میراث فرهنگی مشکل حل شود.
آیا پروفسور بزرگی بعد از اتمام طرح و در دو سال اخیر به رفسنجان سفر کرده است؟
نه اما دورادور در جریان اجرای مرمت است.
در اینجا لازم می دانم از تلاشهای مستمر و پیگیریهای دلسوزانه ریاست سابق دانشگاه دکتر صفریان، معاونین اداری و مالی و پژوهشی و کادر دانشگاه تشکر کنم که به علاقه و تلاشهای دانشجویان بها دادند و در اجرای پروژه ای که هیچ منفعتی برای دانشگاه نداشت تمامی تلاش خود را بکار گرفتند و از استاد برجسته پروفسور بزرگی هم تشکر می کنم که انگیزه خلق آتلیه معماری فعال را در رفسنجان تقویت کرد، دانشجویان هم در خلق بی سابقه ترین آتلیه طراحی معماری فعال در ایران و با تیم کاری قوی که به عقیده همه صاحبنظران آموزش معماری این آتلیه معماری از موفق ترین آتلیه ها با تیم کاری بسیار قوی در دهه های اخیر بوده نقش خود را به زیبایی ایفا کردند که انگیزه اصلی همه تلاشهای ما این دانشجویان هستند از همه دانشجویان هم تشکر می کنم، امید که این روند ادامه پیدا کند و آموزش به معنای واقعی در ایران ارتقا یابد.
