”معدنی که از عظیم‌ترین معادن مس جهان است اما با دو دودکش عظیم کارخانه، شب و روز در حال تولید دودی سفیدرنگ است. هوا غبارآلود است و دود سرتاسر کوه و تپه فرا گرفته، طوری که چشم‌ها اشک را می سوزاند و گلوها دچار سوزش می‌شود.
سینه‌مان می‌سوزد، به اتاقک‌هایشان که در ارتفاعات سرچشمه می‌رسیم، دود زده و پر از هوای خفه است،روستانشینان سالهاست که با مرگ دست و پنجه نرم می کنند، درختان بی‌شمار گردویی را نشانم می‌دهد که بی‌ثمر شده‌اند یا خشکیده‌اند و قناتی که سابقا پر آب بود و حالا نیست از زندگی‌اش می گوید که دود آن را ویران کرده است. درخت‌های میوه شان خشک شده و گیاهان کوه خشکیده است، چرای دام‌ها از بین رفته و زندگی دود گرفته شان، نفسهایش به شماره افتاده است.“
اما حالا این دود تنها مناطق اطراف سرچشمه و شهربابک را به نابودی نکشانده است بلکه دشت رفسنجان، انار و … را تهدید می کند.
دکتر مجتبی قائمی استاد دانشگاه ، دارای مدرک دکترای زمین شناسی گرایش پترولوژی و مهندس حسین بهجت از فعالان محیط زیست در رفسنجان هستند که چند ماهی است که بر روی میزان آلایندگی سیستم کوره فلش تحقیقات خود را آغاز کرده اند. موضوع و اظهارات اخیر مدیران محیط زیست در خصوص آلایندگی بیش از حد مجاز کوره فلش بهانه ای شد تا با این فعالان محیط زیست به گفتگو بنشینیم و آنها از مسائل پشت پرده آلودگی کوره فلش حرف به میان بیاورند.
به عنوان اولین سؤال، چرا آلودگی کوره فلش بیشتر از سیستم ریورب است، مگر کوره فلش یک تکنولوژی به روز و مدرن نیست؟؟
بهجت: در مقایسه کوره فلش و ریورب، نهایتا در سیستم ریورب ۷۰ تن ورودی کنسانتره با ده درصد رطوبت داشتیم که به صورت حجمی وارد کوره و با حرارت ذوب می شد و به مرحله بعد می رفت اما در کوره فلش در حال حاضر ورودی کنسانتره ۱۱۰ تن در ساعت است که قرار است در آینده به ۱۸۰ تن در ساعت برسد و در کوره فلش کنسانتره ۲ دهم درصد رطوبت دارد که این کنسانتره به صورت پودری به کوره پاشش می شود و در اثر حرارت و اکسیژن غنی شده ذوب می شود، پودری و خشکی کنسانتره و همچنین پاشش سبب می شود که غبارات حاصل از این واکنش نسبت به ریورب چندین برابر باشد.
دستگاهی قبل از کوره فلش بنام درایر dryer نصب شده که کنسانتره در معرض گردش لوله های بخار قرار می گیرد تا رطوبت آن به ۲ دهم درصد برسد که در سیستم ریورب این رطوبت ۱۰ درصد بود و هرچه کنسانتره خشکتر باشد، پاشش به وسیله نازل راحتتر است که سوخت ناقص هم باعث افزایش آلایندگی می شود. سیستم فلش درست است که مدرن و امروزی است ولی چون زیر ساخت های لازم که همان کارخانه اسید است را ندارد پس عملا مشکل ساز خواهد شد.
قائمی: بعضی غبارها آنقدر ریز هستند که به مرحله ذوب نمی رسند و همراه با گازهای خروجی که قبلا در کوره بوده اند خارج می شوند.
در مرحله بعد غبارها وارد دستگاه فیلتراسیون می شوند که قرار است این دستگاه غبارها را کلا بگیرد و گازها به سمت کارخانه اسید برود که عملا کارخانه اسیدی در کار نیست، غبارهایی که وارد دستگاه فیلتراسیون می شوند از ۱۰۰ درصد، ۳۰ تا ۴۰ درصد آن جذب سیستم غبار گیر می شود که مابقی دوباره به کوره فلش بر می گردند و همراه گازهای خروجی به دودکش ها می روند. در این مرحله چون دمای گاز پائین است، تعدادی مشعل در ورودی دودکش ها گذاشته اند تا غبار و گاز ورودی گرم شود و با سرعت بیشتری به بالا حرکت کند که روی کارخانه و محیط پیرامون آن نشست نکند، رقیق سازی که می گویند اینگونه است یعنی ۷۰ هزار متر مکعب بر ساعت گازهای خروجی داریم که با دمنده های جت فن به ۲۱۰ هزار متر مکعب بر ساعت می رسد که واحد آن را در واحد متر مکعب افزایش داده اند اما در عوض در شعاع ۱۰۰ کیلومتری کارخانه، بر روی دشت انار، کبوترخان، رفسنجان، شهربابک و… این گازها نشست می کنند.
بهجت: مدیران مس اگر می خواهند کمک کنند این درخواست را داریم که رقیق سازی نکنید، اگر رقیق سازی انجام نگیرد آیا شما می توانید در محیط مجتمع کار کنید؟ رقیق سازی برای این انجام می گیرد که کارکنان و معدن کاران بتوانند در محیط مجتمع کار کنند و گرنه هیچ تاثیری بر روی کاهش غلظت آلایندگی ندارد، آلاینده ها باید در شعاع ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ متری نشست کنند اما با رقیق سازی در شعاع دورتری می نشینند.
قائمی: با توجه به نقطه شبنم اسید سولفوریک که ۱۸۰ درجه می‌باشد، بخارات حاوی اسید سولفوریک توسط مشعل‌های موجود به دمایی بالاتر از این دما رسانده می شود تا مانع نشست اسید بر روی تجهیزات شود اگر حرارت به زیر ۱۸۰ درجه برسد که موجب خوردگی دستگاهها و تجهیزات می شود.
آلاینده های کارخانه که شامل گازهای خطرناک و سمی است تا یک حدی نرمال می باشد اما بیش از یک اندازه خطرناک هستند، گازهای خروجی از دودکش های مس سرچشمه چند برابر بیش ازحد استاندارد هستند؟
قائمی : ما استناد می کنیم به صحبتهای دکتر جزینی مدیر کل محیط زیست کرمان که در مصاحبه اخیرشان گفته است، میزان آلودگی ناشی از خروجی گاز so2 در کارخانه مس سرچشمه حدود ۳۰ برابر حد مجاز و ذرات خروجی از دودکش کارخانه نیز بر اساس استاندارد ها حدود ۲ برابر حد مجاز است. برداشتی که از کوره فلاش این مجموعه داشته ایم حدود ۳۸ هزار میلی گرم بر نرمال متر مکعب بوده و کونورتور این کوره ۵۴ هزار بوده است که نرمال آن ۱۸۰۰ میلی گرم بوده و این مدعای آلودگی آن مجموعه می باشد. در بحث ذرات، کونورتور آن بیش از دو برابر حد مجاز است که حتی این امر به لایه های بالای جو منتقل می شود و ممکن است آلودگی ثانویه را داشته باشیم.
بهجت: در حد استاندارد آلودگی داریم که این آلایندگی بیش از حد استاندارد است و آلایندگی تصاعدی است.
بعضی ها به اشتباه می گویند اگر باران و باد بیایید آلودگی کاهش پیدا می کند، اما عملا اتفاق دیگری رخ می دهد.
اگر باران بیاید این ذرات و غبارهای خطرناک با باران ترکیب شده و بارانهای اسیدی را خواهیم داشت که شیب دامنه سرچشمه به سمت رفسنجان است و بارانهای اسیدی وارد منابع آبهای زیرزمینی رفسنجان می شوند و آبهای رو سطحی هم باعث می شود که پوشش گیاهی آسیب ببیند و همچنین احشام تلف شوند که این اتفاق را از سالهای گذشته شاهد آن هستیم، اگر شدت باد هم بیشتر شود، غبارها را به نقاط دور دست می برد و شعاع آلایندگی افزایش پیدا می کند.
با توجه به اینکه ما فاجعه زیست محیطی را در شهربابک داریم و شواهد نشان می دهد در این سالها ۳۰ تا ۵۰ هزار دام تلف شده است و همین فاجعه زیست محیطی را در سرچشمه هم شاهدیم که با راه اندازی کوره فلش، آلایندگی افزایش پیدا کرده است، با توجه به اینکه تجربه کوره فلش و افزایش آلایندگی را در خاتون آباد داشتیم، آیا نمی بایستی در مجتمع مس اول زیر ساختها فراهم می شد؟ آیا افزایش تولید صورت مسئله را که همان سیر تصاعدی آلایندگی است را پاک نکرده است؟
قائمی: کوره ای که در خاتون آباد در سالهای گذشته راه اندازی شده است باید تجربه ای برای مدیران مجتمع می شد با توجه به اینکه ظرفیت تولید در کوره فلش سرچشمه چندین برابر خاتون آباد است.
هیچ کس با پیشرفت و تکنولوژی روز دنیا مخالف نیست، بحث بر سر این است که چرا همزمان از زیرساختهای کاهش آلایندگی استفاده نمی شود، اگر در کنار همین کوره فلش، کارخانه اسیدی با ظرفیت بالا راه اندازی شود ما شاهد چنین فاجعه محیط زیستی نخواهیم بود، کارخانه اسید از سال ۸۹ در حال احداث است که هنوز به ۵۰ درصد ساخت فیزیکی هم نرسیده است که ۵۰ درصد مابقی آن بحث تکنیک، تکنولوژی، نصب دستگاهها و … است که زمانبر و هزینه گزافی را در بر دارد که بحث تحریمها را هم داریم و اینکه مدیران مس می گویند تا سال ۹۷ راه اندازی می شود اما به نظر می رسد که عملا این اتفاق نخواهد افتاد.
بهجت: تنها راه حل این است که آقایان به سیستم قبلی برگردند، همانطور که ۴۰ سال با روش ریورب، مس را تولید می کردند، تا کارخانه اسید راه اندازی شود، بهتر است که کوره فلش تعطیل شود.
قائمی: بزرگترین خیانت این است که درختان پسته را خشک کنیم. پدران و اجداد ما بیش از یک قرن است که رفسنجان را به بزرگترین قطب پسته در جهان تبدیل کرده اند و ما وسیع ترین جنگل مصنوعی جهان را داریم که به سادگی درمدت زمان کوتاه با وجود گازهای سمی مجتمع مس خشک خواهند شد، مسئولان که معضل کم آبی را حل نکردند هیچ ، آلودگی محیط زیست و تخریب جنگل پسته هم مزید بر علت می شود. نابودی درختان پسته مساوی است با نابودی تمام اشخاص، اقتصاد رفسنجان وابسته به پسته است که اگر درختان پسته خشک شوند هزاران شغل از دست می رود، از آن طرف که آمریکا رقیب ایران در بازار پسته است، بازار را در دست می گیرد، ببینید آلاینده ها چه تبعات منفی وسیعی را در بردارند.
به نظر می رسد این آلایندگی آنقدر زیاد است که معدنکاران را هم دچار مشکل کرده است؟
در کارخانه که محیط صنعتی است آلایندگی بسیار زیاد است، فاصله بین کارخانه و معدن بین ۲ تا ۲/۵ کیلومتر است که در نزدیکی معدن هوا بسیار صاف و تمیز است که تمامی پرسنل آرزو داشتند یک ساعت به معدن بیایند و آب و هوایی تازه کنند اما هم اکنون معدنکاران دنبال ماسک هستند، بوی آلاینده ها آزار دهنده است. علاوه بر آن خانواده هایی که در شهرک زندگی می کنند به شدت از وجود این گازها رنج می برند اما به خاطر اینکه اعضای خانواده هایشان در مجتمع کار می کنند، نمی توانند حرفی بزنند.
کسانی که به مزه و بوی آلاینده ها آشنا و حساس باشند می توانند به راحتی آن را احساس کنند، در جاده رفسنجان- کرمان مزه این گازها احساس می شود.
با توجه به صحبتهایی که کردید، چه صحبتی با مسئولینی دارید که افزایش آلاینده ها را با وجود سیستم کوره فلش ادعا می دانند؟
قائمی: تنها نکته ای که می خواهم بگویم، بعضی از مسئولین اگر اسم ببریم شاید انگ سیاسی به ما زده شود از آنها خواهش می کنم که به صورت غیر تخصصی وارد قضیه نشوند، واقعا تخصصی و با حضور مشاور وارد موضوع شوند،بحث ما علمی است و اصلا سیاسی و جناحی و شخص نیست، ما را در قالب یک جناح سیاسی قرار ندهند، این موضوع بحث فراجناحی است و بحث ما سلامتی مردم و حفظ محیط زیست و تضمین آینده فرزندانمان است که بر اساس احساس مسئولیت وارد این قضیه شده ایم.
بهجت: ما از مسئولین، فرماندار، نماینده، دادستان و مردم می خواهیم که به طور جدی وارد این قضیه شوند و با بحث های علمی می توانیم ثابت کنیم که این آلایندگی بیش از حد استاندارد است باید به فکر سلامتی مردم بود، پیش گیری بهتر از درمان و کم هزینه تر است، پیش گیری کنیم قبل از آنکه شهرستان به نابودی کشیده شود.
